ZEYDİ MƏZHƏBİ

ən qədim şiə məzhəblərindən biridir. Məzhəbin adı Zeyd ibn Əli ilə bağlıdır. Zeydilər Xilafətdə peyğəmbərin soyundan olmayanların da hakimiyyətini qanuna uyğun hesab edilər.

Bununla belə, onlara görə peyğəmbərin soyundan olanlar xəlifəliyə daha çox layiqdirlər.

Xəlifənin qanuna uyğun seçilməsi üçün bəzi şərtlər irəli sürürlər ki, bu da xəlifənin ədalətli olması və onu xalqın dəstəkləməsidir. Onlar ilk xəlifələr olmuş Əbu Bəkr və Ömərin xəlifəliyini qanuna uyğun sayırlar. Ancaq, Əli ibn Əbu Talibin xəlifəliyə daha layiq olduğunda qeyd edirlər.

Eləcə də, zeydilər hesab edir ki, Əli və Fatimənin övladları Həsən və Hüseynin soyundan olan hər bir nüfuzlu kəs ölkə başçısı seçilə bilər və bu seçim digərlərinin seçilməsindən daha yaxşıdır.

Hakimiyyət məsələsində zeydilər həm də, ədalətsizliyə qarşı çıxmış və insanları bu amal uğrunda mübarizəyə səsləyən hər bir öndəri xilafətə layiq imam hesab etmişlər.

Birinci növbədə bu işi peyğəmbər nəslinin nümayəndələri etməlidir. Onların təlimində zülmə qarşı üsyan qaldırmaq vacibdir.

Bununla bərabər digər şiələrdən fərqli olaraq zeydilər qeybdə olan imama etiqad etməzlər.

Zeydilər də böyük günah etmiş müsəlmanların dinsizliklə inanc arasında olduqları inancını dəstəkləmiş, bununla da mütəzililərə yaxınlaşmışdırlar. Ancaq, onlardan fərqli olaraq zeydi ilahiyyatçıları tövbə etməyən günahkarların sonsuzluğa qədər cəhənnəmdə qalacağına dair birmənalı iddialar etməmişdirlər. Qəza və qədər məsələsində zeydi ilahiyyatçıları hər bir insanın törətdiyi əməllərə görə məsuliyyət daşıdığını iddia edirlər.

Zeyd ibn Əli fiqhi hökmlər də çıxarmışdır.

Onlar onun tələbələri tərəfindən yazılmış “Məcmuil-Hədis” və “Məcmuil- Fıqh” kitablarında əks olunmuşdur. Bu iki kitab birlikdə “Məcmuil-Kəbir” adlanır.

Orada toplanmış bütün hədislərin birbaşa peyğəmbərin əhli-beytindən söyləndiyini iddia edilir. Bu da zeydi məzhəbinin əsas kitablarından biridir.

Zeydi fəqihləri hökmləri ilk olaraq Quran və hədislərin əsasında verirlər. Bu mümkün olmazsa, onda fətvalar qiyas və istihsan kimi başqa hüquqi metodlarla verilir. Əgər bu metodlarla da məsələ həll olunmazsa, onda əqli dəlillərə müraciət edilir. Bununla da, zeydilərin baxışı mütəzililərə yaxınlaşır.

Düşüncə məsələsində zeydilər hesab edir ki, əgər insan öz düşüncəsi ilə bir şeyin pis və ya yaxşı olduğunu anlayırsa, deməli o şeylər həqiqətdə də belədir. Zeydilər ictihadı hər zaman açıq hesab etmişdirlər.

Zeydi məzhəbinin ən tanınmış ilahiyyatçılarından biri Qasım ibn İbrahim Rassi Həsəni (170/787 – 242/856) olmuşdur. Onun səyləri nəticəsində zeydilik Yəməndə geniş yayılmışdır. Qasım ibn İbrahimin fiqh metodu hənəfi metodlarına yaxın idi. Hicrətin 245-ci ilində Mədinədə doğulan və zeydilərin qərmətilərə qarşı savaş aparmaq üçün Yəmənə gəlmiş Hadi İləlhaq Yəhya ibn Qasım onun soyundan olmuşdur. Hadinin ardıcıllarını hadivilər adlandırmışdırlar.

Gilan və Deyləmdə zeydi ideyalarını Nəsir Kəbirə (230/844 – 304/917) yaymışdır. Bu iki insan zeydi təliminin inkişaf etməsində böyük işlər görmüşdürlər. Günümüzdə zeydi məzhəbi daha çox Yəməndə yayılmışdır.

ZEYDİ MƏZHƏBİ

Obastana Qoşul.